U središnjem delu starog grada Prizrena, srednjovekovne prestonice Srpske države, omiljenog “carskog” grada dinastije Nemanjić, nalazi se Crkva Bogorice Ljeviške, jedan od najznačajnijih spomenika kosmopolitske kulture čija vrednost prevazilazi nacionalne granice. Ona kroz svoju vekovnu istoriju predstavlja simbol opstanka pravoslavlja.
Crkva Uspenja Bogorodice odnosno više poznatija kao Bogorodica Ljeviška, je podignuta na ostacima ranohrišćanske bazilike iz 7. veka negde izmedju 9. i 11. veka, kada se u njoj nalazilo sedište Prizrenske episkopije.
Medjutim ta prvobitna crkva je stradala u 12.veku kada je Stefan Nemanja osvajao Prizren. Svoj današnji izgled dobija zahvaljujući kralju Milutinu, koji ju je gradio od 1306–1307.godine uz pomoć prizrenskih episkopa Damjana i Save.
Po svojoj arhitekturi, crkva Bogorodiske Ljeviške predstavlja petokupolnu celinu sa osnovom upisanog krsta, a bočni brodovi su pretvoreni u ambulatorijum, i samim tim predstavlja jedinstveno arhitektonsko delo u vizantijskoj arhitekturi početkom 14. veka.
Umesto trema sagradjena je dvospratna spoljna priprata sa zvonikom, a od materijala je korišćena kombinacija žute sige, crvene opeke i beličastog maltera.
O lepoti ove crkve svedoči i natpis koji je neki učeni musliman na jednoj od fresaka urezao stih najvećeg persijskog pesnika Hafiza “: “Zenica oka moga tebi je gnezdo. Počasti nas ulaskom, ova kuća je tvoja”.
Crkva je prvi put živopisana početkom 13. veka, a iz tog perioda potiču i najstarije sačuvane freske, medju kojima su prikazi svadbe u Kani i iscelenje slepog , kao i Bogorodica Eleusa sa Hristom “hraniteljem”, koji se sada nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu.
Ostale freske potiču iz kasnijeg perioda koje su oslikane izmedju 1307. i 1313.godine medju kojima su ciklusi velikih praznika , Hristovih muka, čuda i parabola, kao i portreti svetaca i srpskih istorijskih ličnosti u unutrašnjoj priprati.
freska Tajna Večera
Nemili događaji u burnoj srpskoj istoriji doveli su do stradanja i crkve i fresaka u njoj. Prvo stradanje Crkva Bogorodice Ljeviške je doživela 1455. godine od strane Turaka, kada su joj oduzeta sva imanja, a posle II seobe Srba pod arhiepiskopom Arsenijem IV Šakabentom, crkva Bogorodice Ljeviške je potpuno zapustela. freska Tajna Večera
1756. godine Turci su crkvu pretvorili u džamiju, dozidali joj minaret, a freske prvo obili čekićem, a zatim prekrečili debelim slojem maltera. Tek 1912.godine, nakon oslobadjanja Prizrena od turske vlasti, Bogorodica Ljeviška je ponovo postala hrišćanski hram, a prilikom istraživanja i konzervatorskih radova 1952.godine freske su ponovo otkrivene.
Crkva Bogorodice Ljeviške je posle rata na Kosovu, 1999.godine pod zaštitom KFOR –a, ali i pored toga nemili događaji na Kosovu doveli su do ponovnog stradanja crkve , kada su albanski nacionalisti marta 2004.godine gadjali crkvu vatrenim oružjem i spalili je.
Tom prilikom oštećeni su portreti Nemanjića, slikarstvo kule kao i slikarstvo naosa. Od 2006. godine Crkva Bogorodice Ljeviške je stavljena na UNESCO listu svetskog kulturne baštine , kao deo srpskih srednjevekovnih spomenika na Kosovu i Metohiji od izuzetnog znacaja. Za ovu grupu spomenika, smatra da su posebno ugroženi.
Medjutim ta prvobitna crkva je stradala u 12.veku kada je Stefan Nemanja osvajao Prizren. Svoj današnji izgled dobija zahvaljujući kralju Milutinu, koji ju je gradio od 1306–1307.godine uz pomoć prizrenskih episkopa Damjana i Save.
