Golubačka tvđava

Čuvar Đerdapskog tesnaca

Golubačka tvrđava podignuta je na samom ulazu u Đerdapsku klisuru, na mestu gde Dunav najširi u svom toku prelazi u tesnac Karpatskih planina. Tvrđava je predstavljala važno srednjovekovno vojno pogranično utvrđenje, planski građeno zbog vojno-strategijskog značaja mesta. Odavde se lako mogao kontrolisati sav kopneni i vodeni put koji je povezivao istok i zapad, a strme i nepristupačne Ridanske litice, na kojima je izgrađena Tvrđava, i sama reka, bili su joj prirodna zaštita. Zbog ovakvog položaja, tokom XIV i XV veka, pogranične sile, Ugarska i Srbija, a potom i Otomanska imperija, borile su se da osvoje Golubačku tvrđavu jer su time sticali kontrolu i moć nad državnom granicom.

Golubije ime

Prvi put u istorijskim izvorima Golubačka tvrđava se pominje 1335. godine kao utvrđenje sa ugarskom vojnom posadom. Iako je osnovana pre pomenute godine, ne zna se ko ju je i kada tačno podigao. Njeno ime na srednjovekovnim kartama ispisano je na različitim jezicima: Galambas, Galambocz, Colombazo, Columbaz, Columbarum, Taubersburg, Tawbenstein, Peristerin, Giwerdzinlik… i u svakom osnovu čini  reč -golub. Misteriju  imena objašnjavaju srednjovekovne legende, a jedna od najpoznatijih govori o osmanskom zapovedniku grada koji se zaljubio u lepu meštanku Golubanu. Odbijajući da uđe u njegov harem, Golubana je kažnjena tako što je okovana za stenu da bi se pokajala. Njeno odbijanje pokornosti turskom komandantu odvelo ju je u smrt. Po njoj, Tvrđava je dobila ime Golubac, a stena, koja i danas viri iz Dunava, nosi ime ”Baba-kaj” ( tur.” pokaj se”).

Tvrđava danas

Tokom tridesetih godina 20. veka kroz Tvrđavu je probijen magistralni put kojim su oštećene obe kapije utvrđenja. Tek 70-ih godina istog  veka utvrđenje je ušlo u sferu interesovanja naših istraživača, što je bilo podstaknuto izgradnjom hidroelektrane ,,Đerdap I”.  Istraživački radovi vršeni su u više navrata, a izvedeni su i konzervatorsko restauratorski radovi pod nadzorom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Golubačka Tvrđava, kao kulturno dobro od izuzetnog značaja,  pripada i Rezervatu prirode Tvrđava Golubački grad, prostoru koji predstavlja ulaz  Đerdapsku klisuru i ujedno ulazni punkt u Nacionalni park Đerdap. Republika Srbija je ovaj prostor 2011. godine proglasila Turisitičkim prostorom „Tvrđava Golubački grad“ koji je, zahvaljujući Projektu „Revitalizacija Golubačke tvrđave“ finansiranom iz IPA Fondova za 2011. i 2016. godinu, infrastrukturno opremljen, dok je sama Tvrđava rekonstruisana.

Arhitektura utvrđenja

Osnova Golubačke tvrđave prilagođena je konfiguraciji terena i čine je 9 kula  koje povezuju bedemi, i Palata. Na osnovu arhitekture i vremena gradnje uočava se osnovna podela utvrđenja na  dva dela:  Unutrašnje, sa najvišom Don-žon ili branič kulom, poznatom kao Šešir kula, i Spoljno, koje je u vreme ratova bilo prvo na udaru.

Unutrašnje utvrđenje, odnosno njegov Gornji grad je po vremenu izgradnje najstariji, dok se narednim fazama i vremenu vladavine despota Stefana Lazarevića pripisuje izgradnja Palate sa kulom koja je brani, i sistem kula i bedema spoljnog utvrđenja. Ulaz u Tvrđavu bio je sa zapadne strane kroz Glavnu kapiju,  koja je imala drveni most iznad jarka ispunjenog vodom. Tvrđava je nastala u vreme korišćenja hladnog oružja, ali je tokom osmanske vladavine  izgrađena topovska kula za odbranu pristaništa i dozidane su obzide na kulama Spoljnog utvrđenja. Obzide su služile kao ojačanja i radi lakšeg rikošetiranja đuladi, jer je od XV veka u upotrebi vatreno oružje te je bilo neophodno prilagoditi arhitekturu novom načinu ratovanja