Lazareva pećina

Lazareva pećina (Zlotska pećina) Nalazi se u istočnoj Srbiji na teritoriji opštine Bor. Nalazi se u istočnoj podgorini Kučaja na levoj obali Lazareve reke. Od Zlota je udaljena 3 km, od Brestovačke banje 14 km i od Bora 21 km. Ulaz u pećinu je na nadmorskoj visini od 291 m i u neposrednoj je blizini jakog kraškog vrela i spada u grupu izvorskih pećina. U blizini se nalazi još par speleološih objekata koji su zajedno sa ovom pećinom poznati i pod nazivom „Zlotske pećine“. Od ovih pećina Lazareva je najpoznatija i turistički najranije uređena – turističko uređenje pećine otpočelo je 1953. godine.

Sastoji se od dva horizonta pećinskih kanala: stariji suvi – fosilni, i mlađi rečni – aktivan.

Ukupna dužina ispitanih kanala Lazareve pećine je 9818 m, a procenjena dužina pećinskih kanala prelazi 10 km. Ukupna površina pećine je 9907 m². Procenjuje se da zapremina pećinskih prostorija iznosi više 52.000 m³.

Bogata je pećinskim nakitom; Stogovi, Fontana, Plast, Bizon, Carska loža, Dirigent, Orkestar, koje krasi prelepe dvorane zvučnih imena: Prestona, Dvorana blokova, Koncertna, Dvorana slepih miševa.

Prva ispitivanja Lazareve pećine je izvršio Feliks Hofman 1882. godine. Sedam godina posle Hofmana, speleološka istraživanja objavio je i Jovan Cvijić. Pećinu je izgradila podzemna reka koja i dalje prolazi kroz nju.

Lazareva pećina proglašena je prirodnom retkošću i zaštićena kao spomenik prirode od 1949. godine. Zavod za zaštitu prirode Srbije proglasio je 2005. godine Lazarevu pećinu objektom geonasleđa Srbije. Lazareva pećina nalazi se na teritoriji spomenika prirode Lazarev kanjon.

Arheloško nalazište

U Lazarevoj pećini nalazi se i veoma značajan arheološki lokalitet. U njemu su otkrivena tri praistorijska kulturna horizonta, iz bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba. Naselje s početka bakarnog doba (pre oko 5.000 godina), najstarije u pećini, pripada kulturama Krivodol–Salkuca–Bubanj i Kodžadermen–Gumelnica–Karanovo VI. Iz ovog doba pronađeni su ostaci keramičkih predmeta i koštanih alatki, kao i predmeti od bakra (igle, kopče, šila, dleta). Tokom bronzanog doba Lazareva pećina ima ulogu lovačke stanice, a u gvozdenom najmlađem dobu postaje centar metalurgije i razdoblju od IV do V veka pre nove ere.

Živi svet pećine

Fosilna i danas izumrla fauna Lazareve pećine predstavljena je ostacima pećinskog medveda, pećinskog lava i pećinske hijene. Savremena fauna predstavljena je troglobiontskim i troglofilnim organizmima. Među troglobiontima, značajne i karakteristične su endemične vrste zglavkara: Speleocyclops plutonis, Serbosoma lazarevensis, Pseudosinella problematica, Onychiurus trojan, Arrhopalites zloti. Ovu pećinu naseljava i podvrsta trehina, Duvalius stankovitchi georgievitchi. Troglofilna fauna predstavljena je najvećim delom slepim miševima, kojih je ovde zabeleženo preko 20 vrsta, i pselafinom Bryaxis sculptifrons.

Arheološki i speleološki je atraktivna mnogobrojnim turistima kojima je na raspolaganju od 15. aprila do 15. novembra uz organizovanu vodičku službu.