Lepenski Vir

Lepenski Vir predstavlja ostatke najstarijeg sedelačkog naselja u Evropi. Prvo organizovano ljudsko naselje na otvorenom nalazilo se u Đerdapu, i osnovano je pre osam hiljada godina. Miroljubivi „lepenski“ alasi su ovu lokaciju pažljivo birali, i tu oformili kulturu koja je trajala čitavih dve hiljade godina u kontinuitetu, i to u periodu 6500-4500 god. p. n. e. Do otkrića lokaliteta Lepenski Vir, došlo je tokom opsežnih istraživanja u Đerdapu koja su vršena zbog izgradnje hidroelektrane Đerdap I. Nakon završetka iskopavanja, lokalitet je premešten na sadašnju lokaciju kako bi se zaštitio od potapanja koje je izvršeno pregradnjom Dunava. 2011. godine otvoren je novi centar za posetioce koji pod svojom kupolom čuva ostatke kulture koja je svojim otkrićem zapanjila čitav svet…

Lepenski Vir, po kome je cela jedna mezolitska kultura dobila ime, predstavlja izuzetno značajno i u mnogo čemu jedinstveno praistorijsko nalazište. Na ovom lokalitetu koji je intenzivno naseljavan od 6300. do 5500. godine pre. n.e., izdvojena su naselja koja pripadaju mezolitu i ranom neolitu. Otkrića koja se vezuju za mezolit čine Lepenski Vir izuzetnim. Planski podizana naselja sa staništima i svetilištima trapezoidne osnove, nekropole koje ukazuju na posebne pogrebne rituale, monumentalne skulpture od kamena, kao i brojni pokretni nalazi od kosti i kamena, svedoče o tome da je ovo nalazište predstavljalo ne samo naselje već i sakralni centar.

Najpoznatiji nalazi su skulpture i žrtvenici napravljeni od oblutaka, od krupnozrnog peščara, nađeni zaliveni krečnjačkim malterom u podovima kuća, najčešće uz ognjište. Prema onome što prikazuju, skulpture se mogu podeliti na figuralne, sa predstavama ljudskog lika, i ornamentalne skulpture, dekorisane motivima meandra, riblje kosti i pletenice.

Na prelasku sedmog u šesti milenijum stare ere, dešava se krupna promena na Balkanu, koja će promeniti i Lepenski Vir. Novi narodi, sa usvojenim znanjima o poljoprivredi i organizovanom stočarenju, pristigli su sa istoka i juga na prostor Đerdapa i promenili, tokom samo nekoliko generacija, sliku naselja i duhovni svet. Umesto monumentalnih kamenih skulptura i staništa-svetilišta, novo maleno selo na Lepenskom Viru ima sve odlike neolitske Starčevačke kulture, koja se proširila na čitav Balkan i južnu Panoniju, i trajala do oko 5500. godine pre n.e.

Lepenski Vir je istraživan između 1965. i 1970. godine, u okviru projekta Đerdap I. Arheološka iskopavanja zajednički su organizovali i sproveli Narodni muzej u Beogradu, Arheološki institut, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture RS, Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu i Centar za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Arheološkim istraživanjima rukovodio je dr Dragoslav Srejović.

Izmeštanje lokaliteta

Kako se lokalitet nalazio u zoni koja je trebalo da bude potopljena vodama akumulacionog jezera hidroelektrane Đerdap, ostaci su izmešteni na novu lokaciju u neposrednoj blizini, udaljenu od prvobitne za oko sto metara u pravcu severozapada, i izdignutoj za 29,5 metara. Izuzetan konzervatorski poduhvat, premeštanje ostataka kuća i svetilišta, izvršio je Republički zavod za zaštitu spomenika kulture 1970. i 1971. godine. Glavni projektant i rukovodilac radova bila je dr Milka Čanak-Medić. Pokretni arheološki predmeti sa lokaliteta Lepenski Vir se od momenta otkrića sve do danas čuvaju u Zbirci Lepenskog Vira, u Narodnom muzeju u Beogradu.

Pored izmeštenog lokaliteta podignut je Muzej Lepenskog Vira, koji je u sastavu Narodnog muzeja od 1978. godine. U junu 2011. godine, na mestu nekadašnje zgrade Muzeja, otvorena je nova moderna građevina, Centar za posetioce – Muzej Lepenski Vir, prema projektu arhitekata Siniše Temerinskog i Marije Jovin, iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture RS.

https://www.youtube.com/watch?v=i4nuRfB56XU

U novoj zgradi, osim samog lokaliteta koji je glavni i centralni eksponat muzeja, u čijoj prezentaciji su postavljene i kopije monumentalnih skulptura na mesta nalaza, moguće je videti i novu postavku. Ona prezentuje mezolit i neolit samog lokaliteta Lepenski Vir, ukupno preko 100 eksponata (upotrebni predmeti – oruđe i alatke, nakit, žrtvenici, skulptura, neolitska keramika), a uključuje i rekonstruisane načine sahranjivanja na Lepenskom Viru i hologramsku rekonstrukciju kuća sa Lepenskog Vira.