Manastir Sopoćani
Nedaleko od izvora reke Raške, na sedamnaest kilometara zapadno od Novog Pazara, nalazi se manastir Sopoćani, koji zahvaljujući svom monumentalnom fresko-slikarstvu predstavlja jedan od najznačajnijih srednjovekovnih manastira.
Manastir sa crkvom Sv.Trojice je u 13.veku podigao kralj Uroš I tokom svoje vladavine od 1243-1276. godine. Tačna godina gradnje manastira se ne zna, pretpostavka je da se gradnja odnosi na šezdesete godine 13.veka. Manastir je ime dobio po izvoru pored koga je podignut (slovenska reč sopot znači izvor).
Kralj Uroš I, treći sin Stefana Prvovenčanog i unuk Stefana Nemanje, manastir Sopoćane je sagradio kao svoj mauzolej, odnosno kao porodičnu grobnicu. Osim Uroša I, ovde su sahranjeni i otac Stefan Prvovečani, njegova majka kraljica Ana Dandolo (poreklom Mlečanka), arhiepiskop Joanikije I, prvi iguman manastira i knez Đorđe, mlađi Vukanov sin, a Urošev brat od strica. Iako prvobito tako zamišljen, kralj Uroš posle svoje smrti nije sahranjen u manastiru, jer ga je 1276.godine sa prestola zbacio najstariji sin Dragutin, posle koga se kralj Uroš I zamonašio u manastiru u Humu. Tek dolaskom na presto kralja Milutina 1282.godine, telo kralja Uroša je prebačeno u manastir Sopoćane.
Crkva Svete Trojice pripada klasičnim oblicima raške škole, gde osnovu predstavlja jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom širine broda na istočnoj strani, a na središnjem delu se uzdiže kružna kupola sa osam prozora. Specifičnost arhitekture se ogleda u visini srednjeg broda i jednoslivnim krovovima bočnih prostorija bez kupola u istoj visini, što crkvi daje bazilikalni izgled. Velika otvorena spoljna priprata sa trospratnim zvonikom na zapadnoj strani nje bila deo prvobitne gradjevine, već je dozidana kasnije u vreme kralja Dušana.
Kraj 16. i početak 17.veka predstavljaju najbogatije godine u istoriji manastira, jer je kao kraljeva zadužbina imao veliko imanje. Izvodjeni su obimniji radovi na crkvi i ostalim gradjevinama u kompeksu, stavljen je i olovni krov. Nažalost, to je bilo kratkog veka jer je već 1689. godine manastir spaljen od strane Turaka, krov odnešen, što je doprinelo stradanju živopisa u crkvi. Od tada pa skoro naredna dva i po veka manastir je bio napušten.
Ono što ovaj manastir izdvaja od ostalih je izvarendno fresko slikarstvo čija čuvenost doseže i svetske razmere. Pretpostavlja se da je živopis slikan između 1272. i 1276. godine, i iako se ne znaju tačna imena autora, evidentno je da je na slikanju fresaka bio angažovan veći broj vrhunskih umetnika tog doba. Iako je manastir tokom vekova oštećen, freske su većim delom sačuvane zahvaljujući kvalitetnim materijalom kojim su radjeni. Freske koje su prvobitno zahvatale 760 kvadratnih metara zidne površine, a najpoznatija sopoćanska freska je svakako Uspenje Bogorodice, koja zahvata 40 kvadratnih metara. Na njoj je prikazan bol apostola, arhijereja, jerusalimskih žena, anđela i Hrista zbog smrti Bogorodice. Zbog svoje lepote, ova freska je bila predmet posebne pažnje na mnogim svetskim izložbama a sama crkva Sv. Trojice predstavlja jednu veliku galeriju najpoznatijih fresaka čitavog srednjeg veka kod nas.
freska Uspenje Presvete Bogorodice
Obnova manastira Sopoćani je započeta tek nakon 1926.godine, a ponovno naseljavanje je počelo pedesetih godina 20.veka kada ga je naselilo omanje sestrinstvo, koje će u njemu biti do 1996.godine. Od tada, manastir je muški jer ga naseljavaju 10 monaha i iskušenika koji su prešli iz manastira Crna Reka, a sestrinstvo se preselilo u manastir Gorioč u Metohiji. Danas manstir broji trideset monaha i iskušenika. Kao jedan od najznačajnijih srpskih spomenika, manastir Sopoćani je 1979.godine zajedno sa komplekom Stari Ras stavljen na UNESCO-vu listu svetske baštine.