Istorija manastira
Manastir je u 12.veku osnovao veliki župan Stefan Nemanja, a gradjena je od 1183. do 1196. godine. Po izgradnji manastira, on se na državnom saboru odrekao prestola i prepustio ga svom srednjem sinu Stefanu Prvovenčanom, a zajedno sa svojom suprugom Anom se zamonašio se i dobio ime Simeon. Posle dve godine monašenja u Studenici, Simeon odlazi u Svetu Goru, gde sa svojim sinom Rastkom , a po odobrenju vizantijskog cara Aleksija Komnena, podiže manastir Hilandar, a nedugo zatim se i upokojio.
1206.godine Sveti Sava na zahtev svoje braće Stefana i Vukana donosi njegove mošti u Studenicu gde ih po drugi put sahranjuje. Srpska Pravoslavna crkva ga je proglasila svecem i nazvan je Simeon Mirotočivi koji se slavi 26/3 februara, zbog čudotvornih miomirisa koji su potekli iz njegovog groba. Upravo zbog njegovih svetih moštiju Studenica postaje mesto Simeonovog poštovanja, i mesto okupljanja mnogobrojnih vernika.
Vrativši se iz Hilandara, od 1206. do 1215.godine Sveti Sava postaje starešina manastira Studenica, pod čijim starateljstvom manastir postaje kulturni, duhovni i medicinski centar srednjovekovne Srbije. Poseban značaj ima i studenički tipih, koji je Sveti Sava napisao dok je bio starešina manastira a koji predstavlja osnovu za budući ustav Pravoslavne crkve. Sveti Sava je u njemu opisao i život svog oca, kao i opise o duhovnom i monaškom životu svoga vremena.
https://www.youtube.com/watch?v=ea-n3MCnmh0
Manastirski kompleks je opkoljen odbrambenim zidom koji čini skoro pravilan krug, a obuhvata četiri crkve : Bogorodičina crkva, Crkva Svetog Nikole, Kraljeva crkva (Crkva Svetih Joakima i Ane), dobro očuvani temelji Crkve posvećene Svetom Jovanu Krstitelju, riznica, Donja i Gornja isposnica Svetog Save, trpezarija, konacište i monaški konaci.
Bogorodičina crkva
Bogorodičina crkva je prva podignuta, a izgradio je upravo Stefan Nemanja, i posvećena je Presvetoj Bogorodici. Gradjena je od oblikovanog i poliranog belog mermera i predstavlja jedini srpski manastir takvog spoljnog izgleda. Crkva je jednobrodna gradjevina sa oltarskim prostorom i unutrašnjom i spoljašnjom pripatom-koju je nešto kasnije izgradio kralj Radoslav. Ovakav izgled crkve predstavlja spoj istoka i zapada, koji je proizveo novi stil gradnje poznat kao raška škola. Freske koje predstavljaju pravo remek-delo potiču iz 1208.godine, ali nepoznatog autora. Pretpostavlja se da je umetnik doveden iz Konstantinopolja, kao jedan od najboljih umetnika svoga vremena. U naosu se nalazi jedna od najznačajnijih i umetnički najsavršenijih- freska Raspeće Hristovo.
Kraljeva crkva
Kraljeva crkva izgradjena je1314.godine, a dobila je ime po kralju Milutinu čiji je bio ktitor , iako je crkva posvećena sv.Joakimu i Ani. Crkva je gradjena od kamena i tufa, u obliku sažetog krsta sa ortogonalnom kupolom. O postanku crkve govori natpis uklesan duž spoljne strane apside: “U ime Oca i Sina i Svetoga Duha, ja, rob Božiji Stefan Uroš, praunuk gospodina Simeona i unuk Prvovenčanog kralja Stefana, sin velikog kralja Uroša i kralj sve srpske i primorske zemlje, sazidah ovaj hram u ime svetih pravednika i praroditelja Hristovih Joakima i Ane, godine 1314, indikta 12 i priložih tome svetom hramu hrisovulju. I ko ovo promeni da je proklet od Boga i od mene grešnog, Amin. Sazida se hram trudom arhimandrita i protosinđela igumana Jovana …”.
Crkva je živopisana u drugoj deceniji 14.veka, a njene freske predstavljaju najveće umetničke domašaje klasicističnog stila u celoj vizantijskoj kulturnoj sferi. Upravo su ove freske svrstale ovaj hram medju najdragocenije srpske spomenike 14.veka.
Crkva Svetog Nikole
Ova crkva prestavlja najmanji i najednostavniji hram u kompleksu. Gradjena je od lomljenog i tesanog kamena kao jednobrodna gradjevina sa polukružnom apsidom. Vreme njenog postanka nije tačno utvrdjeno, pretpostavlja se da je postojala dok je gradjena Bogorodičina crkva. Živopis ove crkve nije očuvan u potpunosti, iako je prvobitno bila cela oslikana, danas se freske mogu videti samo u fragmentima.
Danas, manastirska riznica čuva najznačajnije predmete srpske primenjene umetnosti, medju kojima su zlatni prsten Kralja Stefana Prvovenčanog iz 12. veka, plaštanica Antonija Heraklejskog koja je vezena zlatnim i srebrnim nitima iz 14.veka, pokrov za kivot Stefana Prvovenčanog, kao i Olivere- ćerke Kneza Lazara, i Novi zavet iz 15. veka. U Bogorodičinoj crkvi počivaju mošti Stefana Nemanje-Svetog Simeona, njegove supruge Ane, kralja Stefana Prvovenčanog, njegovog brata Vukana, kralja Radoslava i mnogih drugih.
Poseta veličanstvene Studenice je duhovno i umetničko okrepljenje i doživaljaj za pamćenje, a za posetioce je izgradjen konak koji omogućava prijatan boravak vernika i posetilaca. Ovaj kulturno istorijski dragulj se upisao na listu svetske kulturne baštine sedam godina nakon spomeničkog kompleksa Stari Ras, odnosno 1986.godine.
freska Svetog Save u Kraljevoj crkvi