U blizini Kraljeva, tik uz Matarušku banju, nalazi se manastir Žiča- duhovno središte srednjovekovne Srbije. Početkom izgradnje manastira Žiča postavljeni su i temelji srpskoj duhovnoj i svetovnoj vlasti. Manastir je osnovan kao mesto gde bi se krunisali kraljevi, mesto gde će biti sedište arhiepiskopije, a tokom vekova postao je svedok stradanja jednog naroda, jer je rušen i uništavan kao ni jedan do tada.
Istorija manastira
Manastir Žiča je zadužbina Stefana Prvovenčanog i njegovog brata Svetog Save. Početak gradnje se vezuje za prvu polovinu 13.veka. Iako ne postoje tačni podaci o godini gradnje pretpostavlja se da je manastir bio osnovan u vreme kada je Stefan Prvovenčani još bio Veliki župan, a Sveti Sava starešina Studenice, odnosno u vreme izmedju 1206. i 1217.godine.
Upravo te, 1217.godine, ovde je krunisan Stefan Prvovenčani i postao prvi kralj dinastije Nemanjića, a Srbija postala suverena država hrišćanskih zemalja toga vremena. Sledeći primer Stefana Prvovenčanog, u manastiru Žiča su do 1253. godine krunisani i svi kasniji vladari slavne dinastije Nemanjić, kraljevi Radoslav, Vladislav, Uroš, Dragutin i Milutin. Upravo zato što je u njoj krunisano sedam srpskih kraljeva, a za svako krunisanje otvarana su nova vrata, manastir Žiča se medju narodom nazivala i „Sedmovrata Žiča.
1219.godine, Sveti Sava, tadašnji arhimandrit Studenice, krenuo je u Nikeju, gde je od cara Teodora I Laskarisa dobio Akt o autokefalnosti Srpske Crkve. Tako je Sveti Sava, ovde u Žiči, postavljen za prvog srpskog arhiepiskopa, a manastir Žiča postao sedište autokefalne srpske arhiepiskopije. Nažalost, Žiča nije uspela da održi svoju ulogu dugo, jer je već početkom poslednje decenije 13. veka, stradao u napadu Tatara, posle čega je sedište arhiepiskopije preneto u crkvu Svetih Apostola kod Peći.
U vreme kralja Milutina, početkom 14. veka počela je obnova Žiče, a iako je sedište srpske crkve preneto u Peć, Žiča je i dalje bila stecište arhiepiskopa i patrijarha. Nakon napada Turske vojske i pada Srbije 1459. godine, manastir Žiča je ponovo stradao. Tokom vekova turske vladavine, smenjivale su se obnove i rušenja manastira. Tek u 19.veku, manastir ponovo dobija na svom značaju. Veće radove na obnovi manastira započeo je 1856. godine, novopostavljeni episkop žički Joanikije, a kraljevi Srbije Aleksandar (1889—1903) i Petar (1904—1921) Karadjordjević su tokom svojih krunisanja u Žiči miropomazani, nadovezujući se na tradicije Nemanjića.
Nažalost, burna srpska istorija, ponovo je uticala na arhitekturu manastira, jer je i tokom I i II svetskog rata manastir paljen, rušen pa čak i bombardovan. Manastir nisu zaobišle ni prirodne nepogode, jer je jak zemljotres 1987. godine ponovo porušio manastirski kompleks. Konačno, posle toga, otpočeli su obimni radovi na obnovi čitavog manastira, tokom kojih je crkvi Svetog Spasa vraćen autentičan izgled sa početka XIII veka.
Arhitektura i fresko slikarstvo manastira0
Manastirska crkva posvećena je Vaznesenju Gospodnjem, u narodu poznata i kao Spasova crkva. Ona predstavlja tipičan primer raškog stila gradnje koji je primenio Sveti Sava, pod značajnim uticajem građenja manastira na Svetoj Gori. Kao takva, postala je uzor gradjenju mnogih kasnijih crkava i manastira. Fasada crkve je obojena u jarko crvenu boju, kao svedočanstvo stradanju srpskih mučenika.
Sama crkva je jednobrodna gradjevina, koja u osnovi ima oblik krsta, sa oltarskim prostorom koji je usmeren prema severoistoku i sa prostranom pripratom sa pirgom na zapadnoj strani. Uz pripratu se sa obe bočne strane nalaze kapele, koje su posvećene Svetom Savi (severna) i Svetom Arhidjakonu Stefanu (južna). Iako su podignute sa namerom da budu nadgrobne crkve svojih ktirora, tu svoju ulogu nisu ispunile, jer je sticajem okolnosti Stefan sahranjen u Studenici , a mošti Sv.Save spaljene na Vračaru.
Mali deo neuništenog freskoslikarstva manastira Žiča svedoči o izuzetoj slikarskoj tehnici majstora koji su ga oslikali. Živopis se može podeliti u dve faze: stariji, nastao oko 1220. godine i pripada takozvanom Zlatnom dobu srpskog slikarstva i mlađi, nastao početkom XIV veka, u doba kralja Milutina. Najstarije freske sačuvane su samo u pevnicama, i to samo u donjim površinama. Na istočnim stranama sačuvane su scene Raspeća Hristovog i Skidanje sa krsta, a najznačajnija je kompozicija “Uspenje Bogorodice”
