Nacionalni park Fruška Gora

Naziv Nacionalnog parka potiče od naziva istoimene planine, a naziv Fruška gora nosi u svom pridevskom obliku etnik Frug u značenju „Roman“, te na taj način ime ove planine čuva uspomenu na jednu etničku zajednicu koja je davno nestala iz ovih krajeva.

Nacionalni park Fruška gora se nalazi u Vojvodini, u Srbiji, nedaleko od Novog Sada. Godine 1960. je proglašen nacionalnim parkom.

Najviši vrh je Crveni Čot (539 m), a najznačajniji turistički centar Iriški venac. Pruža se duž desne obale Dunava, duga 78, a široka 15 km. Stvaranje planine počelo je u mezozoiku, pre 90 miliona godina; naučnici je nazivaju „ogledalo geološke prošlosti“. Na njoj su pronađene 164 životinjske fosilne vrste, stare oko 123 miliona godina. Floru Fruške gore čini oko 1500 biljnih vrsta.

Fruška gora bogata je šumama hrasta, graba, bukve, lipe i drugog drveća, sa zaštićenih preko 50 biljnih vrsta.

Na planini postoji i više arheoloških nalazišta (neolit, bakarno, bronzano i rimsko doba), kao i stari fruškogorski manastiri (ukupno 17), nastali od kraja 15. do 18. veka, poznati po specifičnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Središte uprave Nacionalnog parka je u Sremskoj Kamenici.

Park čini usamljena ostrvska planina u Panonskoj niziji. Prema jugu i severu Fruška gora je jako razuđena planinskim i rečnim tokovima, pri čemu se od glavnog uskog grebena pružaju pojedinačni, bočni grebeni, najčešće sa vrlo strmim padinama. Severna padina Fruške gore je strmija u odnosu na južnu, usled podsecanja Dunava. Takođe, lesna zaravan koja okružuje Frušku goru, manje je širine i moćnosti na severnoj strani, usled pomenutih prilika.

Na Fruškoj gori postoji devet vrhova koji prelaze nadmorsku visinu od 500 metara:

• Crveni čot (539 m)
• Pavlasov čot (531 m)
• Isin čot (522 m)
• Iriški venac – TV toranj (516 m)
• Crvena krečana (512 m)
• Iriški venac – spomenik (509 m)
• Ledinački crni čot (507 m)
• Kraljeva stolica (502 m)
• Pletena anta (500 m)

Lokacija, specifična geološka istorija, različiti mikro-klimatski uslovi, čine ovu planinu veoma interesantnom i važnom za različite naučne oblasti. Zahvaljujući jedinstvenim i veoma brojnim fosilnim ostacima flore i faune, Fruška gora se naziva i „ogledalom geološke prošlosti“.

Osnovna karakteristika ove oblasti je postojanje brojnih ugroženih, retkih i zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta. Pašnjaci i plodno zemljište, vinogradi i voćnjaci, ukrašavaju padine i niže delove Fruške gore, dok su površine koje se nalaze na visinama iznad 300 metara nadmorske visine pokrivene gustim, listopadnim šumama. Posebnu vrednost i biser Fruške gore predstavlja 16 pravoslavnih manastira, poznatih po specifičnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Fruška gora takođe krije i brojne arheološke lokalitete iz praistorijskog i istorijskog perioda.

Zahvaljujući bogatstvu prirodnih resursa, predivnim pejzažima, izuzetnom šarmu i lepoti ove planine, Fruška gora je idealno mesto za odmor i rekreaciju koje će vas približiti prirodi.

https://www.youtube.com/watch?v=3_NWhpVb_rY

Prirodne vrednosti

Flora

Flora Fruške gore je veoma raznolika i specifična. Na prostoru uže zone Nacionalnog parka raste oko 1000 vrsta biljaka, a njihov ukupan broj, zajedno sa biljkama na prostoru zaštitne zone, prelazi cifru od 1500 vrsta. Ovako velikom raznovrsnošću Fruška gora može da se poredi sa mnogo većim i višim planinama u Srbiji.

Fruška gora je poznata po prisustvu velikog broja (oko 700) lekovitih biljaka. Veći deo njih su autohtone, „divlje“ vrste, a manji deo su alohtone, gajene biljke.

Prema biogeografskoj podeli teritorije Srbije, Fruška gora pripada srednjoevropskom regionu, a u okviru njega srednjoevropsko balkansko-ilirskom podregionu, odnosno panonskoj provinciji. Fruška gora je u celini šumsko područje, međutim od nekadašnjih 130.000 ha površine pod šumom danas je ostalo samo 23.000 ha.

https://www.youtube.com/watch?v=LGOodk62D4Y

Fauna

Životinjski svet Fruške gore veoma je bogat i raznovrstan. Na Fruškoj gori je registrovano 23 vrste vodozemaca i gmizavaca. Izuzetno retka i ugrožena vrsta je Salamandra salamandra čiji je poslednji nalaz star čak 35 godina. Takođe izuzetno retka vrsta, a ujedno i jedina otrovna zmija na Fruškoj gori, je Vipera berus (šarka).

Na Fruškoj gori postoji 60 vrsta sisara (Mammalia) iz 16 familija i 42 roda. Većina njih su autohtone vrste izuzev jelena lopatara i muflona koji se gaje u lovnom rezervatu. Od ukupnog broja sisara na Fruškoj gori, 38 vrsta su zaštićene kao prirodne retkosti.

Ptice (Aves) su na Fruškoj gori prisutne sa oko 220 vrsta. Jedan deo njih su ptice selice koje se na ovoj planini dva puta godišnje samo kratko zadržavaju.

Posebno je značajno prisustvo većeg broja vrsta ptica grabljivica, kao što su: orao krstaš (Aquila heliaca), orao kliktavac (Aquila pomarina), patuljasti orao (Hieraetus pennatus), stepski soko (Falco cherrug), mrka lunja (Milvus migrans), kratkoprsti kobac (Accipiter brevipes), osičar (Pernis apivorus) i dr.

Gljive

Gljive, kao jedno od sedam  carstava živih bića na planeti Zemlji, sačinjavaju tzv. fungiju, grupu razlagača, mineralizatora organske materije, izuzetno značajnu u procesima kruženja materije i energije u prirodi.

Na Fruškoj gori gljive žive na svim tipovima staništa, na pašnjacima, u ritovima, plavnim livadama i šumama, odnosno svuda gde se zemljišta ne obrađuju. Do sada je na Fruškoj gori registrovano oko 2000 vrsta.

https://www.youtube.com/watch?v=DVv0G3QsglA

Hidrologija i klima

Hidrološke karakteristike Fruške gore

Hidrografska mreža Fruške gore veoma je gusta i relativno pravilno raspoređena. Površinske vode su predstavljene izvorima, vrelima, gustom rečnom mrežom, barama i veštačkim jezerima.

Što se vodnog režima tiče, fruškogorski potoci nose najveće količine vode u rano proleće i u kasnu jesen. Najveći broj potoka presušuje sredinom leta i ostaje takav do sredine jeseni. Drugi period je (kada je količina vode mala, ali potoci ne presušuju) krajem zime. Ova kolebanja vodostaja u potocima ne podudaraju se sa godišnjom raspodelom padavina.

Kulturne vrednosti

Istorija

U praistorijsko vreme, prema materijalnim ostacima dobijenim iskopavanjima, Fruška gora je bila uglavnom naseljena na priobalju Dunava. U planinski masiv obrastao šumom čovek je zalazio samo radi lova ili traženja privremenog skloništa za vreme opasnosti. Praistorijski lokaliteti, koji obeležavaju i prva naseljavanja čoveka na ovom području i karakterišu dve migracione struje, koje su se ovde susrele, pripadaju kereškoj i starčevačkoj kulturi (za stariji neolit), vinčanskoj kulturi (za mlađi neolit) i metalnom dobu.

U antičkom periodu, za vreme starih Rimljana, Fruška gora se nazivala alma Mons – plodno brdo, što ukazuje da je i u tom dobu bila obrasla šumom i nastanjena sa raznovrsnom divljači.

Ovaj period istorije karakterišu borbe Rimljana sa Varvarima, utvrđenja, putevi, pristaništa, nekropole i svi oblici ratničkog življenja, pa sve do velelepnog Sirmijuma (Sremska Mitrovica) – jedne od četiri rimske prestonice u III veku. Ostaci ovog perioda nalaze se, prvenstveno, u zaštitnoj zoni Nacionalnog parka, mada ih ima (ili se očekuju da će biti pronađeni) i u šumskoj zoni, gde su se ljudi u antičkom periodu bavili rudarstvom.

Manastiri

Manastiri Fruške gore su jedinstvena grupa sakralnih objekata nastala u periodu od XV do XVIII veka. Od 35 izgrađenih manastira do danas je sačuvano 16.

Ti manastiri su kroz istoriju predstavljali simbol nacionalnog otpora Srba Turskoj imperiji i zaštitnike velikog nacionalnog blaga, oličenog u sakralnoj umetnosti i arhitekturi, očuvanju duha i kolektivnog pamćenja naroda. Danas su aktivni sledeći manastiri: Krušedol, Petkovica, Rakovac, Velika Remeta, Divša, Novo Hopovo, Staro Hopovo, Jazak, Mala Remeta, Grgeteg, Beočin, Privina Glava, Šišatovac, Kuvežedin, i Vrdnik – Ravanica.

Po istorijskim izvorima ovi manastiri su nastali u prvoj polovini šesnaestog veka, ali legende govore da su nastali u periodu između dvanaestog i petnaestog veka.

Svi manastiri su locirani na području od 50 kilometara dužine i 10 kilometara širine. Tokom pet vekova oni su bili kičma duhovnog i političkog života Srba. Nastali u periodu velikih seoba, manastiri su postali centri koji su negovali kult poslednje srpske despotske porodice Brankovića, po uzoru na staru Nemanjićku dinastiju kao istorijski uzor.

o objašnjava razvoj duhovnih vrednosti u ovim manastirima kao kult pojedinačnih svetaca, čiji se ostaci čuvaju u njima. Manastiri Šišatovac, Novo Hopovo, Vrdnik – Ravanica, Beočin, Privina glava i Jazak još nose posledice bombardovanja NATO avijacije 1999.

https://www.youtube.com/watch?v=7XecQhs4vpI

Izletišta

Izletišta na Fruškoj gori su prostori najčešće pored saobraćajnica, kulturno-istorijskih spomenika i ugostiteljskih objekata. Osim izletišta, uređuju se i prostori sa kojih se pruža mogućnost uživanja u lepim vidicima na užu i dalju okolinu, kakav je npr. vidikovac iznad naselja Vrdnik.

Sa Iriškog venca se vidi pola Bačke, Avala, Cer i druge naše planine. Taj vidik je pravi lek za sve one koji traže mir u tišini i prirodi. Tek tu čovek oseti veličinu i snagu prirode i istovremeno lepotu života.

Od izletišta koja se uređuju, značajnija su: Čortanovačka šuma, Stražilovo, Partizanski put, Iriški venac, Hopovo, Glavica, Popovica, Zmajevac, Letenka, Hajdučki breg, Andrevlje, Testera, Ciganski logor, Ležimir, Rohalj baze, Lipovača i dr.

Planinarenje

Posetiocima Nacionalnog parka Fruška gora se nude brojne mogućnosti za planinarenje. Bilo da se radi o jednodnevnim ili višednevnim izletima, važno je da budete fizički i mentalno pripremljeni za planinarenje, a takođe i da imate odgovarajuću opremu.

Planinarske staze na Fruškoj gori vode kroz prelepe listopadne šume i preko livada. Neke od staza nude pešačenje bez mnogo napora, sa blagim usponima, dok druge zahtevaju više napora zbog njihove dužine i uspona. Većina staza je obeležena planinarskim oznakama (beo krug sa crvenim srcem u sredini), što obezbeđuje sigurnost posetiocima parka da se neće izgubiti, kao i mogućnost da dođu do planinarskih domova.

Fruškogorski maraton ima tradiciju dugu 30 godina. Svakog maja, hiljade prijatelja prirode provodi divan dan šetajući, trčeći ili vozeći bicikl po Fruškoj gori.

Pored planinarskih staza koje održavaju planinarska društva, Nacionalni park Fruška gora za svoje posetioce uredio je više pešačkih staza sa informativnim tablama.

Šumarstvo

Šume čine najveće površine Nacionalnog parka. Od 23.315,53 ha šuma i šumskih zemljišta u NP Fruška gora, koje su od 1946. do 2011. godine bile državno vlasništvo, na osnovu Zakona o restituciji imovine crkvama i verskim zajednicama Srpskoj pravoslavnoj crkvi je vraćeno oko 6000 ha. Šume i šumska zemljišta se nalaze na 8 administrativnih i 44 katastarske opštine. U vegetacijskom smislu šume Fruške gore su svrstane u četiri grupe (kompleksa) i to: aluvijalno-hidrofilni tipovi, kserotermni i kseromezofilni hrastovi tipovi, mezofilni kitnjakovo-grabovi i drugi tipovi, mezofilni bukovi tipovi šuma. Ukupno je definisano 33 različita tipa šuma, na različitim geološkim podlogama( les, laporci, krečnjaci, serpentin, silikatnestene) i različitim zemljištima (pararendzine, rendzine, rankeri, smeđa zemljišta, gajnjače, aluvijalna  i glejna zemljišta, deluvijumi).

Prema poreklu šuma najviše je izdanačkih  (preko 80%), prema očuvanosti više od 85% su očuvane sastojine. Šume Fruške gore su pretežno mešovite (79%), a u njima je zastupljeno preko 50 vrsta drveća . Najzastupljenije su srebrnolisna lipa 39%, kitnjak 19%, cer 12%, bukva 10%, grab 6%, bagrem 2%, lužnjak, crni bor, crni jasen, medunac,  i dr. Ukupna drvna zapremina iznosi oko 6 miliona m³ , a godišnji prirast 136000 m3.

Lov

Lovište Nacionalnog parka Fruška gora obuhvata površinu od 22420 ha i sastoji se od zatvorenog (rezervat Vorovo) i otvorenog dela. Karakteristika lovišta je složena i vrstama brojna fauna, što je u skladu sa opštim prirodnim, klimatskim i orografskim uslovima terena, kao i raznolika i floristički bogata vegetacija.

Pored toga, veći deo lovišta raspolaže pravilno raspoređenim izvorištima vode, što dodatno pospešuje uzgoj divljači na ovom području. Lovište je brdskog tipa u kome se pored autohtonih vrsta (evropski jelen, divlja svinja, srna i zec) nalaze i alohtone vrste divljači (muflon i jelen lopatar) koje se uzgajaju u rezervatu Vorovo.Lov je organizovan u skladu sa Zakonom o lovstvu.

JP „Nacionalni park Fruška gora“ poziva sve zainteresovane lovce da posete Frušku goru u predstojećoj lovnoj sezoni i oprobaju svoju sreću (i umeće) u atraktivnom lovačkom ambijentu.

U otvorenom delu lovišta za lovne grupe nudimo mogućnosti uspešnog odstrela većeg broja divljih svinja, a za individualne lovce organizujemo pojedinačni odstrel sa čeke.

U ograđenom delu lovišta (rezervat „Vorovo“), pored odstrela divlje svinje i lopatara ( koji je nadaleko poznat po svom kvalitetu i trofejnoj vrednosti), zainteresovani lovci se mogu oprobati u lovu na muflona, još jednog atraktivnog predstavnika krupne divljači.

Ribolov

Na području Nacionalnog parka Fruška gora nalaze se tri veštačke akumulacije. „Sot“ kod naselja Sot (22 ha) koja je delom u okruženju šume lovnog rezervata Vorovo, „Bruje“ kod naselja Erdevik (15 ha) čija voda delom potiče od izdani termalne vode 200 m od akumulacije i „Moharač“ (60 ha) takođe kod naselja Erdevik.

Nacionalni park u cilju očuvanja kvaliteta voda ovih akumulacija, kao i očuvanja i unapređivanja postojećeg fonda ihtiofaune i flore u njima, organizuje sportsko-rekreativni ribolov, putem prodaje ribolovnih dozvola preko udruženja sportskih ribolovaca, odnosno čuvarske službe na akumulacijama.

Vode akumulacija bogate su šaranskim i drugim vrstama riba (šaran, deverika, crvenperka, karaš, amur, som, stuka, bodorka, linjak …).